Nederland

In Nederland gaan de ontwikkelingen niet zo snel. Pas na de 2e wereldoorlog krijgt de Nederlandse politie overbodig geworden verbindingsapparatuur van het leger ter beschikking. Eind jaren '40 verschijnen de eerste “radio-surveillancewagens” in het straatbeeld. Enige jaren later worden de radioverbindingen professioneler aangepakt en gaan zowel de Gemeente- als Rijkspolitie gebruikmaken van de 80 MHz band.

 

Al snel wordt door het publiek ontdekt dat je op een gewone FM-radio de politieberichten kunt ontvangen door de afstemschaal helemaal naar links te draaien. Gewone radio’s gebruiken echter de FM-wide modulatie en die is niet erg selectief zodat je bij het beluisteren van de politieband alle kanalen dwars door elkaar heen hoort. Bovendien is er tussen de gesprekken altijd een ruis hoorbaar omdat de FM radio's uit die tijd geen ruisonderdrukking hadden. Voordat er ook in Nederland scanners verschenen  waren er al kristalgestuurde ontvangers in de handel. Dit waren speciaal voor de media (hand)vervaardigde MKE-ontvangers. Deze werden eind jaren ‘60 gelanceerd. Meer hierover is te vinden op de pagina  “Luisterrijk”.

 

CUNA

In 1972 is Ad Izaks uit Schiedam is de eerste scanner-importeur in Nederland met het merk CUNA (Communicatie Unie Nederland Apparaten). Zijn scanners worden in Japan gefabriceerd en samen met The Robyn Company uit de Verenigde Staten worden de ontwikkelings- en matrijskosten betaald aan de Japanners. De eerste modellen waren de CUNA 100B (8 kanaals in de VHF-H), CUNA 8+8 (16 kanaals 80 MHz en VHF-H en de CUNA 200B met 16 kanaals 80 MHz en UHF.

De meeste modellen hadden 2 geïntegreerde telescoop-antennes. De externe antenne aansluiting was van het type autoradio ”tulp”stekker. Bij sommige modellen werden nog 4 gekleurde led-kapjes bijgeleverd die over de rode ledjes van de scanner geschroefd konden worden om zo de speciale kanalen te markeren.

 

De hele perswereld, de PTT, BRT en NOS en vele anderen behoorden tot de klantenkring van CUNA. In die tijd werd door de politie gebruik gemaakt van spraakversluiering door middel van scramblers. CUNA fabriceerde daar ook inbouwdecoders voor.

 

In 1978 kwam de Japanse fabrikant in financiële ­problemen en nam het toen niet zo nauw meer met de afspraken. Dezelfde scanners kwamen  ook onder het merk ROBYN en Wolfsen op de Nederlandse markt terecht. Niet veel later ging de Japanse fabrikant failliet door komst van de computerscanners. CUNA heeft zich daarna teruggetrokken uit de scannermarkt en is overgestapt naar de professionele markt met portofoons en mobilofoons. Men is daar nog steeds actief.

 

Naast CUNA zijn er nog meer Nederlandse Importeurs geweest die kristalscanners onder eigen naam hebben uitgebracht. Bekende merken waren Jomaco, Senfor, Puma en Scooper. Ook deze merken zijn allemaal verdwenen na de introductie van de computerscanner.

 

Kristallen

De eerste generatie scanners was kristal gestuurd. Voor elke te beluisteren frequentie diende je een kristal aan te schaffen. Op de printplaat van de scanner is een soort “geheugen-bank” te zien waarin het kristalletje op de juiste geheugenplaats geprikt kon worden. Met de schakelaar kon de juiste band ingesteld worden. Jomaco, Cuna en Klove brengen ieder kristallen op de markt met hun eigen code.

 

Frequenties

Om te weten welk kristal je nodig had of op welke frequentie je moest luisteren voor de politie of brandweer was je vaak afhankelijk van het lijstje van een lokale scannerzaak. Deze kreeg zijn informatie weer van klanten; de politieman die een scanner voor zijn vrouw kwam halen en haarfijn de kanaalnummers wist te geven of een journalist die via-via achter een bepaalde frequentie gekomen was en daar een kristalletje van wilde bestellen. Zo langzamerhand werd steeds meer bekend en ontstonden de eerste scannerboeken.

 

Klove - de kristallenfabrikant - heeft zijn eigen editie, maar de bekendste was toch wel “Frequentietabellen voor Scanners” van Jan Völkers. De eerste druk verschijnt in 1980 en geeft onder andere overzichten van alle dan in gebruik zijnde politie en brandweer frequenties en bijbehorende kristalcodes. Na 18 edities neemt Johan Beck het stokje over en in mei 2006 verschijnt de allerlaatste en geheel herziene 19e druk. Voor het eerst zonder de politie-frequenties die nu toch niet meer te beluisteren zijn door de invoering van C2000. Tegenwoordig zijn de nog gebruikte frequenties in een online database te vinden.

 

SBE Opti-Scan

Omdat het aantal mobilofoon gebruikers in de jaren 70 explosief toeneemt is dit op een scanner met kristallen niet meer bij te benen en komt er vraag naar een programmeerbare scanner. Het merk SBE brengt de “OptiScan” uit.  Bij dit model kunnen 10 verschillende frequenties op een kaartje “geprogrammeerd” worden. Op de kaartjes zitten 10 rijen met elk 15 plakkertjes met daaronder een doorzichtig vierkantje. Elke rij staat voor één frequentie en deze is via een tabel is om te rekenen naar een binaire code. De bedoeling is dat op de plaats van een 1 het plakkertje blijft zitten en op de plaats van de nullen moet het plakkertje er af gehaald worden zodat daar licht door valt. In de kaartlezer van de scanner zit een aantal lichtgevoelige celletjes die de binaire codes op het kaartje weer verwerkt tot frequenties.

 

Binaire scanners

Enige jaren later verschijnt een verbeterde formule van de Optiscan, zoals bijvoorbeeld bij de PUMA 20 en Scooper Jupiter. Hierbij wordt nog steeds een binaire code gebruikt, maar zijn er geen kaartjes meer nodig. De frequentie wordt nu geprogrammeerd door de binaire code met 11 schakelaartjes in te stellen (1 of 0). Vervolgens kan met een program- en enter-toets de gewenste frequentie in het geheugen opgeslagen worden. Dit kun je eigenlijk de eerste computerscanners noemen. Maar deze modellen zijn geen groot succes geworden want de techniek was inmiddels alweer een stapje verder.

 

Scan & Search!

Eind jaren '70 brengt het Amerikaanse merk Bearcat scanners op de markt waarbij de gewenste frequentie eenvoudig door middel van een toestenbordje in het geheugen geprogrammeerd kan worden; de eerste echte "computerscanners" dus.

 

Realistic komt wat later met de 16 kanaals PRO 2001. De Zweedse firma Handic (bekend van de 27 Mc apparatuur) brengt hetzelfde model uit als Handic 0016. De scansnelheid blijft nog wel wat achter bij die van de kristalscanner; vaak wordt niet meer dan een schamele 3 kanalen per seconde gehaald. Midden jaren ‘80 worden de Amerikaanse merken Bearcat en Regency opgekocht door het Japanse Uniden en sindsdien verschijnen ze onder de naam Uniden-Bearcat (UBC).

 

De eerste generatie computerscanners had nog maar weinig kanalen. Door de nieuwe “search” of zoekfunctie waarmee je zelf nieuwe, onbekende frequenties kon ontdekken werd snel duidelijk hoeveel bedrijvigheid er was op de frequentiebanden. In de grote steden werden frequenties vaak noodgedwongen gedeeld met andere gebruikers. Bij het verschijnen van de computerscanners is de luchtvaartband meestal standaard aanwezig zodat nu ook het vliegverkeer beluisterd kon worden zonder een apart apparaat aan te schaffen.

 

RAM

In 1980 verschijnt het eerste nummer van BreakBreak een maandblad voor radio-communicatie. In de 1e jaargangen gaat de inhoud voor­namelijk over de dan net vrijgegeven en populaire 27mc, de “bakkie’s”. Maar er wordt ook aandacht besteedt aan scanners. Regelmatig zijn tests van nieuwe modellen te lezen en er is een vaste scanner-rubriek, ingevuld door de lezers.

Later verandert de naam in RAM (Radio Amateur Magazine) en wordt de inhoud wat aangepast voor een breder publiek. Begin jaren '90 ontstaan problemen met de nieuwe eigenaar en uitgever waardoor het blad enkele maanden niet verschijnt. Enige tijd later trekt oprichter en hoofdredacteur Willem Bos zich terug. Helaas loopt de kwaliteit hierdoor behoorlijk achteruit. Men heeft daarna nog diverse pogingen gedaan met het blad een bredere doelgroep aan te spreken maar hiermee waren de scannerluisteraars en zendhobbyisten niet zo blij. Het aantal abonnees en dus ook adverteerders neemt na de eeuwwisseling sterk af, onder andere door de opkomst van het internet en de teruglopende belangstelling voor de 27 Mc. Uiteindelijk is eind 2004 het doek gevallen, ironisch genoeg juist met het 25 jarige jubileumnunmmer.

Via deze link is een interview te lezen met Willem Bos de opricher van het blad. (Willem Bos is overleden in 2013)

 

Scannerverbod?

In 1983 vindt er een wetswijziging plaats in de Nederlandse Telegraaf en Telefoonwet die nog uit 1904 stamt. Een aantal kamerleden grijpt deze wetswijziging aan om een scannerverbod te bepleiten. In andere landen zoals België is zelfs het bezit van een scanner al verboden. Sommige politiekorpsen zouden graag ook in Nederland zo’n verbod zien terwijl andere er minder moeite mee hebben. Ook de PTT (KPN) wil graag een scannerverbod om zo het afluisteren van haar Auto-Telefonie-Netwerken (ATF) te voor­komen. Tijdens een bijeenkomst met de betrokken kamerleden, het hoofd van de Radio Controle Dienst en RAM hoofdredacteur Willem Bos kwam men tot de conclusie dat een scannerverbod onhaalbaar was. Er zijn in die tijd al zo’n 600.000 scanners in omloop en probeer die allemaal maar eens op te sporen! Bovendien wordt er door de politie al volop gebruik gemaakt van crypto-apparatuur voor de berichten die echt geheim moeten blijven. Gelukkig is de motie destijds niet aangenomen en hebben we nu nog steeds de vrijheid alles te ontvangen wat door de ether gaat.

 

ScanSearch en SC-MAC

In 1987 richt een aantal fanatieke hobbyisten de Stichting Scansearch op. Er wordt een 2 maandelijks blad uitgegeven onder de naam Luisterpost met allerlei scannernieuws, roepnummers en frequenties. Eind jaren 90 zakt het aantal leden in en daarmee ook de input voor de Luisterpost. Daarnaast is er de opkomst van de internet, waardoor 2 maanden wachten op een nieuwe frequentie wel erg lang wordt. Uiteindelijk houdt ScanSearch dan ook op te bestaan. Binnen ScanSearch is ook een groep actief met het beluisteren van de militaire luchtvaart communicatie, SC-MAC genaamd. SC-MAC komt in 1991 met een eigen 2 maandelijkse uitgave "Airlift". Daarnaast brengen ze jaarlijks een frequentieboek uit met daarin de militaire luchtvaart frequenties van de Benelux, Duitsland en Engeland. De eerste Airlifts staan vol achtergrond informatie zoals gevechtsleiding, verkeersleiding, airrefuelling, dogfights en natuurlijk frequenties en callsigns. In oktober 1994 maakt SC-MAC zich los van ScanSearch en gaat als zelfstandige stichting verder. Men heeft dan al meer dan 200 leden, waaronder ook uit Duitsland en ­Engeland. In 1994 komt de eerste van twee extra uitgaven over de oorlog in ex-Joegoslavie uit. met informatie die dan nog nergens in Nederland te vinden is. Door de opkomst van het internet valt uiteindelijk ook het doek voor SC-MAC in 2003.

 

De jaren 90: steeds meer mogelijkheden

De meeste computerscanners uit de jaren '80 zijn voorzien van een aantal standaard banden. Alles wat daarbuiten valt is dus niet te beluisteren, zoals bijvoorbeeld de draadloze telefoons rond de 31 MHz. Maar ook de militaire luchtvaartband valt vaak buiten het standaard ontvangstbereik. Bekende Japanse merken als Icom en Yeasu, komen met breedband­ontvangers op de markt waarmee bijna alles te ontvangen is, van kortegolf tot in de GigaHertz banden.

Het Japanse Yupiteru brengt in 1994 een klassieker uit: de MVT 7100. Volgens velen één van de beste portable scanners ooit gemaakt. Veel van deze breedband-scanners hebben wel als nadeel dat ze snel overstuurd raken door sterke zenders .

Nieuwe technieken worden toegepast; de search-functie wordt voorzien van een “lock-out”  zodat men tijdens het zoeken hinderlijke stoorsignalen kan overslaan. Ook verschijnen modellen met een “Alpha-numeriek” display waarbij het mogelijk is kanalen van een naam te voorzien.

Uniden Bearcat komt met "TwinTurbo": scannen met 100 kanalen per seconde en zoeken met 300 stapjes per seconde. Icom lanceert met de IC-R3 de enige scanner ooit gemaakt met ingebouwde TV ontvanger. Hiermee konden o.a. de videobeelden van de politiehelicopter ontvangen worden. Eind jaren '90 wordt het ook mogelijk om sommige scanners/ontvangers met de computer te besturen. Sommige modellen worden voorzien van toonsquelch (CTCSS) decoding; handig om meerdere gebruikers op dezelfde frequentie van elkaar te onderscheiden.

 

Trunking

Door ruimtegebrek in de ether worden oplossingen gezocht voor een ­efficiënter frequentiegebruik. Dit wordt gevonden met trunking. Met deze techniek kan een vast aantal frequenties gebruikt worden door verschillende bedrijven zonder dat men last heeft van elkaar. Elk trunkingsysteem heeft een zogenaamd data- of controlekanaal dat continu een signaal uitzend. Elke keer wanneer men een gesprek wil voeren en de spreeksleutel indrukt, stuurt dit controlekanaal de gebruiker naar een vrije frequentie. Selectief meeluisteren op een gewone scanner werd zo erg lastig.

In Nederland zijn verschillende systemen in gebruik geweest. De politie Haaglanden heeft een Edacs-systeem in gebruik gehad, de politie Eindhoven en de Marechaussee op Schiphol gebruikten een Motorola smartnet. Eind jaren '90 komt Uniden Bearcat als eerste met een scanner die deze trunkingsystemen selectief kunnen volgen: de UBC 245XLT. Wat later komt ook de UBC 780 XLT trunktracker uit.

 

In Nederland is het MPT1327-trunkingsysteem het meest gebruikte. Vanaf 1988 beheerd KPN het landelijke Traxys-netwerk  waar vele bedrijven en gemeentelijke instellingen gebruik van maken. In februari 2006 wordt het Traxys netwerk gesloten omdat de meeste gebruikers dan inmiddels zijn overgestapt op mobiele telefonie. De Belgische firma Entropia probeert het daarna met een modernere variant van dit MPT-netwerk in een deel van Nederland en België. Een aantal Stadstoezichten en bewakingsdiensten gaat gebruikmaken van Entropia. Vanaf 2011 gaat men verder als Entropia Digital en bouwt men het analoge netwerk om naar digitale Tetra.

Helaas is er nooit een scanner verschenen voor MPT1327, wel is door hobbyisten software ontwikkeld (Trunkview) waarmee gespreks-groepen en spraak­kanalen achterhaald kunnen worden. Momenteel worden de laatste analoge netwerken vervangen door tetra.

 

C2000

In de jaren 90 wordt op Europees niveau besloten een gedeelte van de militaire luchtvaartband (380 - 400 MHz) vrij te maken voor een nieuw communicatienetwerk voor de sector openbare orde en veiligheid. Men gaat hiervoor het digitale TETRA-protocol te gebruiken. Dit systeem is een cellulair netwerk, grotendeels vergelijkbaar met GSM, maar ook geschikt voor groepscommunicatie. De TETRA systemen in de verschillende landen zijn in principe compatibel maar elk land bouwt een eigen netwerk. In Belgie noemt men het ASTRID, in Engeland AIRWAVE en In Nederland wordt het netwerk C2000 gedoopt. Het vervangt alle bestaande analoge radionetwerken van politie, brandweer, ambulance. Ook is er ruimte voor andere diensten als de Marechaussee, Douane en KNRM en diverse “gelieerden” als BOA's.

Hoewel in 2000 begonnen wordt met testen in de regio Amsterdam duurt het nog tot 2006 voordat alle kinderziekten en dekkingsproblemen zijn opgelost en alle hulpdiensten in Nederland met het C2000 systeem werken. Helaas voor de scannerluisteraar is C2000 ook nog eens zwaar versleuteld. Dit is een bewuste keuze geweest waardoor het meeluisteren met de politie, brandweer en GGD voor buitenstaanders verleden tijd geworden is.

 

P2000

Gelijktijdig met C2000 wordt in ook het P2000 netwerkt uitgerold. Dit is een pagingnetwerk voornamelijk t.b.v. de brandweer en ambulancediensten. Een aantal politieregio’s gebruikt het ook voor pers­alarmering bij grotere incidenten. Het datasignaal van P2000 kan op een scanner ontvangen worden op 169.650 MHz. Door de scanner (via een discriminatoraansluiting) op de pc aan te sluiten kan men deze ongecodeerde data-berichten weer leesbaar maken met het programma PDW.

Het is ook mogelijk zelf een P2000 pager aan te schaffen en de lokale “capcode’s” van brandweer en GGD daarin te programmeren. Of - nog makkelijker - via het internet live meekijken op een van de P2000 sites. Momenteel is P2000 de enige mogelijkheid voor hobbyisten om de meldingen van de hulpdiensten te kunnen volgen. Maar voor vele luisteraars is het toch niet echt een vervanger voor de scanner.

 

De toekomst is digitaal

Na het jaar 2000 zakt de interesse in de luisterhobby langzaam in. Met C2000 in het vooruitzicht zien veel handelaren geen brood meer in de scanner verkoop. Er worden ook steeds minder nieuwe scanners uitgebracht. Toch zijn er nog steeds vernieuwende ontwikkelingen; Zo komt Icom met de IC-R20: de eerste portable scanner met ingebouwde recording mogelijkheid. En ook Uniden-Bearcat komt met iets nieuws: CloseCall waarmee het mogelijk is op korte afstand nieuwe en/of onbekende frequenties te vinden.

 

DMR, NXDN, Tetra en PoC

Naast tetra voor de hulpdiensten worden ook de analoge bedrijfsnetwerken die er nog zijn stap voor stap vervangen

door digitale systemen. Voor de traditionele portofoon/mobilofoon  is dat vaak DMR of NXDN. Tetra wordt gebruikt bij grotere bedrijven, voetbalstadions en in de industrie. De laatste ontwikkeling is portofonie via de 4G/5G mobiele netwerken,
ook wel PoC genoemd: Push-to-talk Over Cellular, met een vrijwel onbeperkte dekking.

 

Inmiddels is het ook mogelijk geworden om Tetra-netwerken te ontvangen dit kan bijvoorbeeld met een SDR stick en benodigde software. AOR heeft in 2020 voor de modellen DV1 en DV10 een firmware update uitgebracht waardoor het mogelijk is naar Tetra netwerken te luisteren. Het gaat hierbij alleen om de netwerken waar geen encryptie op zit, dus helaas geen C2000.

 

Momenteel kan nog steeds het nodige beluistert worden via een scanner zoals de lucht- en scheepvaart en de communicatie tijdens evenementen. Ook op bedrijfsterreinen, in ziekenhuizen, winkels en evenementen waar een groot bereik van minder belang is wordt nog met portofoons gewerkt. Het luisteren naar radio-communicatie blijft een interessante hobby, of is het toch een soort verslaving...?

 

Met dank aan:
Henk de Haan (Elopta), Dhr. Izaks (CUNA)

Ferry (Hamclassics), Gert v/d Ham (kristalscanner.nl)

Gerbrand Diebels (SC-MAC)